रमा पन्थी , २७९ पटक हेरिएको
भैरहवा , फागुन ८
बुधबार नेपालभर ७५औं प्रजातन्त्र दिवस उत्साहपूर्वक मनाइएको छ । २००७ साल फागुन ७ गते नेपालमा राणा शासनको अन्त्य भई प्रजातान्त्रिक शासन व्यवस्थाको सुरूवात भएको ऐतिहासिक दिनको सम्झनामा हरेक वर्ष यो दिवस मनाइन्छ।
सहज तरिकाले बुझ्दा प्रजातन्त्र भनेको जनताको शासन प्रणाली हो। यसमा सरकार जनताहरु आफैंले चुन्छन्, र सरकार जनताको इच्छा अनुसार सञ्चालन हुन्छ । यो शासन प्रणालीमा नागरिकको मौलिक अधिकार सुरक्षित रहन्छ, जस्तै बोल्ने, विचार व्यक्त गर्ने, संगठन खोल्ने, र स्वतन्त्र रूपमा बाँच्ने अधिकार।
प्रजातन्त्र दिवसको अवसरमा सरकारी कार्यालय, विद्यालय, तथा विभिन्न संस्थाहरूले विशेष कार्यक्रमको आयोजना गरी प्रजातन्त्र स्थापनाका नायकहरूलाई सम्झिरहेका छन्। राष्ट्रपति, प्रधानमन्त्री लगायत उच्च पदस्थ व्यक्तिहरूले स्वन्तन्त्रता, लोकतन्त्र र नागरिक अधिकारको महत्त्वबारे सन्देश दिएका छन्।
यस अवसरमा टुँडिखेलमा विशेष समारोह आयोजना गरिएको छ । जहाँ नेपाली सेना, नेपाल प्रहरी तथा विभिन्न विद्यालयका विद्यार्थीहरूले झाँकी प्रदर्शन गरेका छन्। देशभर नै प्रभातफेरी, र्याली र वक्तृत्वकला प्रतियोगिताहरूको आयोजना गरिएको छ।
नेपालको प्रजातान्त्रिक यात्रामा विभिन्न आरोह-अवरोह आए पनि नागरिकहरूले लोकतन्त्रलाई बलियो बनाउनमा प्रतिज्ञारत छन्। यस दिवसले नेपालीलाई एकताको सन्देश दिने र लोकतान्त्रिक मूल्य-मान्यतामा अझ दृढ रहन प्रेरणा दिने विश्वास गरिएको छ।
नेपालले प्रजातान्त्रिक देश बनेर विभिन्न उपलब्धिहरू हासिल गरेको छ। २००७ सालमा राणा शासनको अन्त्यपछि र २०६२/६३ को जनआन्दोलनबाट संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र स्थापना भएको र गणतन्त्र स्थापना पछी नेपालले विभिन्न क्षेत्रमा प्रगतिका पाटा फेरेको छ।
नेपालमा प्रजातन्त्र स्थापनाको लामो इतिहास छ। नेपालमा प्रजातन्त्र स्थापनाको इतिहास र प्रमुख घटनाक्रम स्मरण गर्दा ,
१. राणा शासन र असन्तुष्टि
नेपालमा १०४ वर्षसम्म राणा शासन कायम थियो, जसमा जनतासँग कुनै अधिकार थिएन। राजा त्रिभुवनले प्रजातन्त्रवादीहरूलाई साथ दिएपछि आन्दोलनले गति लियो।
२. २००७ सालको प्रजातन्त्र स्थापना नेपाली कांग्रेसको नेतृत्वमा जनक्रान्ति भयो । राणा शासन अन्त्य भयो र नेपालमा संवैधानिक शासन प्रणालीको सुरुवात भयो।
३. पञ्चायती व्यवस्था र पुनः प्रजातन्त्र आन्दोलन
राजा महेन्द्रले २०१७ सालमा संसद् भंग गरी पञ्चायती शासन लागू गरे। २०४६ सालमा जनआन्दोलन भयो, जसबाट बहुदलीय प्रजातन्त्र पुनःस्थापित भयो।
४. २०६२/६३ को जनआन्दोलन र गणतन्त्रको घोषणा
राजा ज्ञानेन्द्रले प्रत्यक्ष शासन चलाएपछि जनताले पुनः आन्दोलन गरे। २०६३ सालमा राजतन्त्र समाप्त भएर संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपालको स्थापना भयो।
मुख्य रूपमा प्रत्यक्ष असर देखिने गरि नेपालले प्रजातन्त्रबाट पाएको उपलब्धिहरू:
# जनताको अधिकार सुनिश्चितता – बोल्ने, विचार व्यक्त गर्ने, संगठित हुने र स्वतन्त्र रूपमा बाँच्ने अधिकार प्राप्त भयो।
# संविधानसभाबाट संविधान निर्माण – २०७२ सालमा नयाँ संविधान जारी गर्दै संघीय शासन प्रणाली अपनाइयो।
# बहुदलीय प्रणाली – एकदलीय शासन अन्त्य भई विभिन्न राजनीतिक दलहरू प्रतिस्पर्धा गर्ने वातावरण बन्यो।
# मानव अधिकारको प्रवर्द्धन – प्रेस स्वतन्त्रता, शिक्षा, स्वास्थ्य, तथा अन्य मौलिक अधिकारहरू विस्तार भए।
# स्थानीय शासनको सशक्तीकरण – गाउँपालिका, नगरपालिकाहरूलाई सशक्त पारिँदै नागरिकको प्रत्यक्ष सहभागिता सुनिश्चित गरियो।
# अर्थतन्त्रमा सुधार – पर्यटन, उद्योग, व्यापार तथा वैदेशिक लगानीका अवसरहरू बढेका छन्।
# समाजमा समानता र समावेशीकरण – महिलाको प्रतिनिधित्व, दलित, जनजाति, मधेसी लगायत सबै समुदायलाई अवसर दिइने नीति अवलम्बन गरिएको छ।
तर, नेपालले प्रजातन्त्र प्राप्त गरेपछि पनि भ्रष्टाचार, बेरोजगारी, कमजोर शासन व्यवस्था, आर्थिक अस्थिरता जस्ता समस्या अझै समाधान हुन सकेका छैनन्। नेपालले प्रजातन्त्रबाट धेरै उपलब्धिहरू हासिल गरे पनि सुशासन, आर्थिक समृद्धि, र समतामूलक समाज बनाउन अझै धेरै सुधार गर्नुपर्ने आवश्यकता छ। यदि नागरिक सचेत भए भने र सरकार उत्तरदायी बन्ने हो भने प्रजातन्त्रको सही लाभ उठाउन सकिन्छ।
प्रकाशित मिति: २०२५-०२-२० , समय : ०६:३३:५३ , २ महिना अगाडि